κολάζ

(γαλλ. collage). Όρος της ζωγραφικής που χρησιμοποιείται σήμερα διεθνώς για τα έργα των καλλιτεχνών οι οποίοι, αντί να μεταχειρίζονται μόνο χρώματα, επικολλούν ετερογενή υλικά σε μία επιφάνεια (φωτογραφίες, έντυπα, γραμματόσημα, υφάσματα, χρωματιστά χαρτιά κ.ά.). Ο Ζορζ Μπρακ υπήρξε ο δημιουργός του πρώτου κ. το 1912, με τίτλο Το δοχείο της κομπόστας. Άλλα περίφημα κ. του είναι Η κιθάρα (1912), Νεκρή φύση με εφημερίδα (1912), Ο ταχυδρόμος (1913), Το κλαρινέτο (1913) και Αφιέρωμα στον Γαλάνη (1919). Τα κ. του Πικάσο Νεκρή φύση από ψάθα καθίσματος (1912) και Κεφάλι (1914), έθεσαν (με την επιλογή και τη διάταξη των νέων υλικών) μορφολογικά αιτήματα, τα οποία συνετέλεσαν στην πρόοδο των κυβιστικών ερευνών. Το κ. υπήρξε τολμηρή προσπάθεια που λειτούργησε ως κίνητρο ανανέωσης της ζωγραφικής και της εσωτερικής ουσίας της. Προέκυψαν νέες μορφές, οι οποίες δεν άργησαν να επηρεάσουν και τα ίδια τα ζωγραφικά έργα. Ενδιαφέροντα κ. δημιούργησαν επίσης οι κυβιστές Χουάν Γκρι, Αλμπέρ Γκλεζ και Γιαν Μέτσινγκερ. Η τεχνική του κ. χρησιμοποιήθηκε ακόμα και από τους καλλιτένχες του Νταντά και τους υπερρεαλιστές, μολονότι ορισμένα έργα τους χαρακτηρίζονται με άλλους όρους (προκατασκευές κλπ.), λόγω της επικράτησης διαφορετικών στοιχείων. Με αυτούς τους ιδιαίτερους τύπους κ. ασχολήθηκαν ο Μαρσέλ Ντισάν, ο Μαν Ρέι, ο Χανς Αρπ, ο Κουρτ Σβίτερς, ο Μαξ Ερνστ κ.ά. Πολύ γνωστά είναι και τα κ. του Ανρί Ματίς, τα οποία αποτέλεσαν τη μοναδική παραγωγή των τελευταίων του χρόνων (σειρά Τζαζ, 1943-47), αλλά ο λόγος της δημιουργίας τους (η αναζήτηση των σχέσεων φωτός και χρώματος) ήταν εντελώς διαφορετικός από εκείνους που είχαν αρχικά επιβάλει το είδος του κ. Παιδαγωγική. Το κ. έγινε δεκτό στην εκπαίδευση μετά τους λεγόμενους πρωτοποριακούς πειραματισμούς και χρησιμοποιείται γενικά σε όλα τα σχολεία ως δραστηριότητα ψυχαγωγίας αλλά και διαπαιδαγώγησης. Ενώ θεωρείται από ορισμένους κατάκτηση της σύγχρονης παιδαγωγικής, στην πραγματικότητα αποτελεί ένα αρχαίο παιδικό παιχνίδι. Χρησιμοποιείται κυρίως στα νηπιαγωγεία και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, εμφανίζοντας αξιόλογα αποτελέσματα στις τάξεις των παιδιών με ειδικές ανάγκες. Εκτελείται με δύο τρόπους: με επικόλληση κομματιών διαφόρων υλικών, σχημάτων, χρωμάτων και μεγεθών σε μονόχρωμη επιφάνεια ή με επικόλληση μικρών κομματιών διαφορετικού χρώματος, αλλά όμοιου σχήματος και μεγέθους. Ο δεύτερος τρόπος θυμίζει την τεχνική των ψηφιδωτών και απαιτεί γνώσεις και ικανότητα. Ο πρώτος είναι πιο απλός και μπορεί να υιοθετηθεί από παιδιά προσχολικής ηλικίας. Η παιδαγωγική αξία του κ. δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά. Οι πρώτοι ερευνητές του παιδικού σχεδίου (Ρίτσι, Περέθ, Σιλί, Λούκενς, Λικέ κ.ά.) δεν το αναφέρουν και οι σύγχρονοι ασχολήθηκαν με αυτό επιφανειακά· άλλοι το θεωρούν, εσφαλμένα, μια γενικότερη μορφή του παιδικού σχεδίου. Μεταξύ παιδικού σχεδίου (ή ζωγραφικής) και κ. υπάρχει βαθιά διαφορά αισθητικής φύσης, καθώς στο κ. το παιδί δεν χρησιμοποιεί τη γραμμή ως στοιχειώδη και άμεση έκφραση της προσωπικότητάς του. Ενδιαφέρεται συνήθως για την ποιότητα όσον αφορά την επιλογή του χρώματος, σχηματοποιεί την προοπτική, παραλείπει τις ρεαλιστικές λεπτομέρειες, που αφθονούν στο σχέδιο με μολύβι και τείνει στη σχηματοποιημένη παράσταση. Στο κ. λείπουν οι πιο προηγμένες φάσεις της παιδικής εικαστικής έκφρασης, επειδή εμποδίζονται από την τεχνική και από την έλλειψη μιας απευθείας επαφής με τη γραμμή. Στην ουσία, όταν το παιδί κατασκευάζει κ., δημιουργεί μορφές, αλλά δεν παράγει εκφραστικά σημεία. «Αναζήτηση» (1914), έργο του Κάρλο Καρά, αντιπροσωπευτικό δείγμα της τεχνικής του κολάζ.

* * *

το

(καλ. τεχν.) τεχνική επικόλλησης ετερόκλητων υλικών, όπως λ.χ. αποκομμάτων εφημερίδων, υφασμάτων, χαρτιών ταπετσαρίας κ.ά. στον μουσαμά, σε συνδυασμό συνήθως με ζωγραφισμένα τμήματα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Μεταφορά στην ελλ. ξεν. όρου και αντιδάνεια ως προς το θέμα της, < γαλλ. collage (< coller < colle < κόλλα) + -age].